خانواده پایه اصلی زندگی اجتماعی ماست. برای اینکه این نهاد محکم بماند، هرکدام از زن و مرد وظایفی دارند. یکی از مهم‌ترین وظایف مرد در اسلام، پرداخت نفقه به همسر است.
اما سؤال مهم اینجاست: «نفقه دقیقاً یعنی چه و بر چه اساسی باید تعیین شود؟»

نفقه یعنی چی؟

• به زبان ساده: خرج و مخارج روزمره زندگی همسر.

شامل چه چیزهایی میشه؟

• خانه و سرپناه مناسب
• لباس متناسب با فصل
• غذا و خوراک کافی
• هزینه درمان و بهداشت
• حتی خدمتکار، اگر زن به آن عادت داشته یا بیمار باشد

مثال: یک زن در خانواده‌ای متوسط بزرگ شده، داشتن خانه‌ای معمولی و امکانات متعارف برایش کافی است. اما اگر از خانواده‌ای مرفه باشد، توقع بیشتری خواهد داشت.

نگاه قرآن به نفقه

قرآن بارها تأکید کرده که مرد باید خرج همسرش را بدهد:

• «مردان باید خرج همسرانشان را طبق عرف جامعه بدهند.»
• «مردان سرپرست زنان هستند چون خرج آن‌ها را می‌دهند.»
• «ثروتمند باید به اندازه ثروتش خرج کند و کسی که پول کمتری دارد، به اندازه توانش خرج کند.»

پیام: نفقه باید عادلانه باشد؛ هم شأن زن رعایت شود و هم توان مرد.

دیدگاه‌های مختلف درباره معیار نفقه

1. مقدار ثابت: بعضی می‌گفتند نفقه یک مقدار مشخص است (مثلاً دو وعده غذا)، ولی بیشتر علما این نظر رو قبول نکردن.
2. براساس نیاز زن: یعنی فقط چیزی که زن واقعاً لازم دارد. اشکالش اینه که عدالت رعایت نمیشه.
3. براساس شأن زن: نظر مشهور اینه که نفقه باید متناسب با جایگاه اجتماعی زن باشه.
   • مثال: اگر زنی از خانواده مرفه باشه، شوهرش باید خرج بیشتری بده.
4. براساس توان مالی مرد: بعضی گفتن نفقه باید با درآمد مرد هماهنگ باشه.
   • مثال: مرد ثروتمند باید خرج بیشتری کنه، حتی بیش از نیاز زن.
5. ترکیبی از هر دو: بعضی گفتن هم جایگاه زن و هم توان مرد باید در نظر گرفته بشه.

معیار نفقه در دادگاه‌های ایران

طبق قانون مدنی: «نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است.»

یعنی معیار اصلی، شأن زن است.

اما در عمل:

• قاضی از کارشناس رسمی دادگستری کمک می‌گیرد.
• کارشناس شرایط زن رو بررسی می‌کنه.
• توان مالی مرد هم در نظر گرفته میشه تا حکم شدنی باشه.

مثال واقعی:

• زن از خانواده متوسط + شوهر کارمند → نفقه مثلاً ۵ تا ۷ میلیون در ماه.
• همون زن + شوهر ثروتمند → نفقه ممکنه ۱۵ تا ۲۰ میلیون یا بیشتر.

اگر شوهر نفقه ندهد چه می‌شود؟

پرداخت نکردن نفقه جرم است.

دو راه برای زن وجود دارد:

1. شکایت کیفری (حبس برای مرد):
   • زن می‌تواند در دادسرا شکایت کند.
   • پرونده به دادگاه کیفری دو می‌رود.
   • اگر مرد توان مالی داشته ولی خرج نداده باشد، به حبس محکوم می‌شود.
2. دعوی حقوقی (دریافت نفقه):
   • زن می‌تواند در دادگاه خانواده نفقه گذشته و آینده‌اش را مطالبه کند.
   • قاضی مبلغ نفقه را تعیین می‌کند و مرد موظف به پرداخت آن است.

خلاصه:

• اگر بحث مجازات مرد باشد → دادگاه کیفری.
• اگر بحث تعیین یا گرفتن پول نفقه باشد → دادگاه خانواده.

جمع‌بندی

• نفقه یعنی خرج روزمره زن مثل خانه، لباس، غذا و درمان.
• فقها معیارهای مختلفی گفتند، اما در ایران معیار اصلی «شأن زن» است.
• در عمل، دادگاه‌ها هم شأن زن و هم توان مرد رو در نظر می‌گیرند.
• اگر مرد نفقه ندهد، زن می‌تواند هم پولش رو از دادگاه خانواده بگیرد و هم در دادگاه کیفری باعث مجازات مرد بشود.

در یک جمله:
«هر مرد باید به اندازه توان مالی خودش، خرجی متناسب با شأن همسرش را بدهد.»

سوالات متداول

1. نفقه چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟

نفقه در اسلام و قانون ایران یعنی تأمین هزینه‌های روزمره زندگی همسر، شامل مسکن، پوشاک، خوراک، درمان و حتی خدمتکار در صورت نیاز. این هزینه باید متناسب با شأن اجتماعی زن باشد.

2. نفقه بر چه اساسی تعیین می‌شود؟

معیار اصلی تعیین نفقه در ایران جایگاه اجتماعی زن است و سپس توان مالی مرد نیز لحاظ می‌شود. مبلغ دقیق نفقه را معمولاً کارشناس رسمی دادگستری مشخص می‌کند و قاضی براساس آن حکم می‌دهد.

3. اگر مرد نفقه ندهد، زن چه کار می‌تواند بکند؟

زن می‌تواند از دو مسیر اقدام کند:

• شکایت کیفری: اگر مرد توان مالی دارد اما پرداخت نمی‌کند → مجازات (حبس).
• دعوی حقوقی: برای دریافت نفقه گذشته و آینده از دادگاه خانواده.