مهریه عندالاستطاعه چیست؟ راهکار فقهی و قانونی برای کاهش آمار زندانیان مهریه
مسئله مهریه یکی از موضوعات مهم و پرچالش در جامعه امروز ایران است. بسیاری از پروندههای حقوقی، اختلافات خانوادگی و حتی موارد حبس، به دلیل ناتوانی مردان در پرداخت مهریه شکل میگیرد. از سوی دیگر، مهریه حقی شرعی و قانونی برای زنان محسوب میشود و باید راهحلی پیدا شود که هم حقوق زن حفظ شود و هم مردان ناتوان به زندان نروند.
در این ایام که مجلس شورای اسلامی به دنبال راهکاری برای حل معضل مهریه و کاهش زندانیان ناشی از آن است، دیدگاههای فقهی و کارشناسی میتواند نقش مهمی در تصمیمسازیهای قانونی داشته باشد.
در همین راستا، آیتالله جعفر سبحانی ـ از مراجع تقلید و از علمای شناختهشده حوزه علمیه قم ـ دیدگاه فقهی مهمی را مطرح کردهاند. ایشان با استناد به مبانی شرعی و عقلایی، نظریهای با عنوان «عندالاستطاعة بودن مهریه» را پیشنهاد کردهاند. این نظریه میتواند به عنوان یک راهکار فقهی و حقوقی برای کاهش مشکلات مهریه و جلوگیری از حبس بدهکاران مهریه مورد توجه قانونگذاران و محاکم قرار گیرد. در ادامه برداشتی آزاد از مباحث مطرح شده توسط ایشان را بیان می کنیم.
۱. مسئله اصلی: زندانیان مهریه
- امروز بسیاری از مردان به دلیل ندادن مهریه در زندان هستند.
- برخی خیرین با جمعآوری پول تلاش میکنند این افراد را آزاد کنند.
- قاضی در این زمینه با دو نوع پرونده مواجه است:
- افراد متمکن (دارای توان مالی): قاضی میتواند او را وادار به پرداخت مهریه از طریق فروش اموال کند.
- افراد ناتوان (بیپول): طبق آیه قرآن «فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَیْسَرَةٍ» (باید به او مهلت داد).
۲. پیشنهاد آیتالله سبحانی برای حل ریشهای مشکل
- در عقدنامهها ذکر شود که پرداخت مهریه مشروط به توان مالی زوج (شوهر) باشد. (درج شرط عندالاستطاعة در عقدنامه ازدواج)
- قوه قضاییه میتواند لایحهای به مجلس ببرد تا این شرط الزامی شود.
- با این روش:
- مهریه با هر مقدار و مبلغ (بدون سقف و محدودیت) سر جای خود باقی میماند.
- از زندانی شدن مردان ناتوان جلوگیری میشود.
- فشارهای اجتماعی و حقوقی بر خانوادهها کاهش مییابد.
۳. دلایل فقهی و عقلی این نظریه
۳.۱. شرط تمکن، عقلی است
- شرط توان مالی (تمکن) یک موضوع عقلایی است، نه صرفاً دینی. (شرط تمکن در پرداخت مهریه)
- انسان زمانی مسئول کاری میشود که توان انجام آن را داشته باشد.
۳.۲. مهریه در حالت عادی «دین حال» است
- به محض جاری شدن عقد، مهریه بر ذمهی شوهر قرار میگیرد.
- زن میتواند هر وقت بخواهد آن را مطالبه کند.
- اگر شوهر پول نداشته باشد، این باعث اختلاف و فشار میشود.
۳.۳. شرط «عندالاستطاعة» راهحل این تعارض است
- با این شرط، زن وقتی میتواند مهریه را مطالبه کند که مرد توان پرداخت داشته باشد.
- اصل مهریه باقی میماند ولی زمان مطالبه وابسته به شرایط مالی شوهر میشود.
۴. توضیح دربارهی انواع شرط در عقد
در فقه اسلامی، شرطهایی که در عقد ازدواج یا هر قرارداد دیگری درج میشوند، انواع مختلفی دارند و آثار حقوقی متفاوتی ایجاد میکنند. شناخت این تفاوتها برای درک درست نظریه «عندالاستطاعة» مهم است؛ زیرا تعیین نوع شرط مشخص میکند که آیا شرط معتبر است یا نه و چگونه اجرا میشود.
دو نوع اصلی شرط عبارتند از:
| نوع شرط | تعریف | کاربرد در مهریه |
| شرط فعل | شرطی است که تعهد به انجام کاری را ایجاد میکند. | مشروط کردن پرداخت مهریه به توان مالی |
| شرط نتیجه | شرطی است که نتیجهای را مستقیم ایجاد میکند (مثل آزاد کردن برده با یک جمله) | در مهریه قابل استفاده نیست و باطل است |
- شرط فعل اگر انجام نشود، باطل مطلق نیست؛ بلکه فقط الزام به انجام آن از طرف شوهر وجود ندارد تا وقتی توان نداشته باشد.
- اما اگر توان پیدا کرد، باید آن را انجام دهد.
- شرط نتیجه در این موضوع قابل استفاده نیست و اعتبار شرعی ندارد.
۵. پاسخ به برخی اشکالات
اشکال ۱: «شرط باطل باعث تبدیل مهر به مهرالمثل میشود»
پاسخ: هدف از شرط عندالاستطاعة حفظ مهر المسمی (همان مهریه توافقشده) است تا تبدیل به مهرالمثل نشود. (تفاوت مهرالمسمی و مهرالمثل در فقه مهریه)
بیشتر بخوانید: مهریه؛ چیزی که هر زن و مرد قبل از ازدواج باید بدانند |
اشکال ۲: «در خرید نسیه هم فروشنده از خریدار ناتوان ناامید نیست»
پاسخ: همین منطق را میتوان در مهریه نیز اعمال کرد. شرط عندالاستطاعة امید پرداخت در آینده را زنده نگه میدارد.
اشکال ۳: «زن با دانستن ناتوانی مرد، حق مطالبه را از خود ساقط میکند»
پاسخ: بله، اما این به معنی بطلان شرط نیست. شرط فعل این امکان را میدهد که اگر مرد بعداً توانمند شد، زن حق مطالبه دارد.
۶. نکته پایانی: کاهش مهریه
- کاهش مهریه و توافق بر مبلغ معقول، امری پسندیده است.
- اما چون بسیاری از خانوادهها در زمان عقد مهریه کم میگذارند و بعد احساس کمبود میکنند، این روش به تنهایی مشکل را حل نمیکند.
- شرط عندالاستطاعة میتواند بین حق زن و واقعیت توان مرد تعادل ایجاد کند و از تنشهای بعدی جلوگیری نماید.
بیشتر بخوانید: میزان نفقه زن در قانون ایران چگونه تعیین میشود؟ |
جمعبندی
- مهریه حق شرعی و قانونی زن است، اما پرداخت آن باید با توان مالی مرد هماهنگ باشد. (پرداخت مهریه بر اساس توان مالی زوج)
- با شرط «عندالاستطاعة»:
- زن حق مهریه خود را از دست نمیدهد.
- مرد تا زمانی که توان پرداخت ندارد زندانی نمیشود.
- مشکلات حقوقی و اجتماعی کاهش مییابد.
- این راهکار میتواند مبنای یک اصلاح قانونی در عقدنامهها و نظام قضایی کشور باشد و به عنوان یک راهکار پایدار برای کاهش آمار زندانیان مهریه در ایران مورد استفاده قرار گیرد.
سوالات متداول
1. مهریه عندالاستطاعة به چه معناست؟
مهریه عندالاستطاعة یعنی پرداخت مهریه زمانی انجام شود که زوج (شوهر) توان مالی داشته باشد. در این حالت، حق زن محفوظ میماند اما مطالبه مهریه وابسته به وضعیت مالی مرد است. این روش میتواند از افزایش آمار زندانیان مهریه جلوگیری کند.
2. چرا شرط عندالاستطاعة در عقد ازدواج پیشنهاد شده است؟
این شرط با هدف ایجاد تعادل بین حق زن و توان پرداخت مرد مطرح شده است. با درج شرط عندالاستطاعة در عقدنامه، مهریه همچنان پابرجاست اما مردی که توان پرداخت ندارد زندانی نمیشود و فشار حقوقی کمتری بر خانواده وارد میشود.
3. آیا شرط عندالاستطاعة باعث از بین رفتن حق مهریه زن میشود؟
خیر. شرط عندالاستطاعة فقط زمان پرداخت را به توان مالی مرد مشروط میکند و اصل حق زن بر مهریه از بین نمیرود. در صورت توانمندی زوج، مهریه قابل مطالبه و وصول است.
منبع:
دیدگاه خود را بنویسید