مرور زمان در جرایم کلاهبرداری و انتقال مال‌غیر

۱. تعریف‌ها 

• جرایم در حکم کلاهبرداری: شامل تمام جرایمی است که مجازات آنها مطابق قانون، مشابه کلاه‌برداری است. این جرایم با شرط داشتن بزه‌دیده، قابل گذشت هستند و مشمول مرور زمان می‌شوند.
• کلاهبرداری و انتقال مال‌غیر: اگر مبلغ آن بیش از یک میلیارد ریال باشد، غیرقابل گذشت است و ابهام در شمول مرور زمان دارد.
• مرور زمان: زمانی است که پس از سپری شدن آن، حق شکایت، تعقیب متهم یا اجرای حکم کیفری سلب می‌شود.

انواع مرور زمان در قانون ایران:

1. مرور زمان شکایت
2. مرور زمان تعقیب
3. مرور زمان صدور حکم
4. مرور زمان اجرای مجازات

قوانین جدید کیفری در ایران رویکردی ارفاقی داشته و مرور زمان را در بسیاری از جرایم مالی از جمله کلاهبرداری و انتقال مال‌غیر اعمال می‌کنند.

۲. مرور زمان شکایت

• تعریف: اگر متضرر در مدت یک سال از اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود (ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی).
• جرایم قابل گذشت: کلیه جرایم در حکم کلاه‌برداری و کلاه‌برداری/انتقال مال‌غیر تا سقف یک میلیارد ریال.
• جرایم غیرقابل گذشت: کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال، مشمول مرور زمان شکایت نمی‌شوند.
• موارد خاص: اگر بزه‌دیده تحت سلطه متهم باشد یا خارج از اختیارش نتواند شکایت کند، مدت مرور زمان از زمان رفع مانع آغاز می‌شود.

۳. مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات

• مرور زمان تعقیب: پس از گذشت مدت معین از تاریخ وقوع جرم، متهم دیگر قابل تعقیب نیست.
• مرور زمان صدور حکم: اگر پرونده بعد از اقدامات تحقیقی منجر به صدور حکم قطعی نشود، رسیدگی متوقف می‌شود.
• مرور زمان اجرای مجازات: در صورتی که حکم صادر شده اجرا نشود و مدت قانونی بگذرد، اجرای مجازات ممکن نیست.
• مدت‌ها: برای جرایم تعزیری درجه ۴، از جمله کلاه‌برداری تا یک میلیارد ریال، مرور زمان تعقیب و رسیدگی ۷ سال است.

کلاهبرداری و انتقال مال‌غیر تا سقف یک میلیارد ریال مشمول تمامی انواع مرور زمان هستند و حق تعقیب پس از مهلت قانونی از بین می‌رود.

نمونه پرونده

• موضوع: شکایت الف علیه دو نفر به دلیل انتقال مال‌غیر بیش از یک میلیارد ریال (۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال).
• تاریخ وقوع جرم: ۱۳۸۸
• دفاع متهمان: ایراد مرور زمان تعقیب به استناد ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی.
• تصمیم دادگاه: بازپرس و سپس دادگاه کیفری عباس‌آباد، با استناد بهماده ۱۰۵،قرار موقوفی تعقیب صادر کردند، زیرا بیش از ۱۳ سال از وقوع جرم گذشته بود و شکایت شاکی در این مدت مطرح نشده بود.
• نتیجه: این پرونده نمونه‌ای از اعمال مرور زمان تعقیب حتی در جرایم بیش از حد نصاب است.

4. شمول مرور زمان در جرایم کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر

4-1. مرور زمان شکایت

• شامل کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر تا سقف یک میلیارد ریال و کلیه جرایم در حکم کلاه‌برداری.
• کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال مشمول مرور زمان شکایت نمی‌شوند.

4-2. مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات

• جرایم قابل گذشت: شامل کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر تا یک میلیارد ریال و جرایم در حکم کلاه‌برداری.
• جرایم غیرقابل گذشت بالای یک میلیارد ریال:
  • کلاه‌برداری: مشمول مرور زمان نمی‌شود (صریح ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی).
  • انتقال مال‌غیر: مورد اختلاف است؛ برخی قضات معتقدند شمول مرور زمان منطقی است زیرا جرم مالی است و قانون‌گذار در ماده ۱۰۹ فقط جرایم اقتصادی را مستثنی کرده است.

5. استدلال مخالفان و موافقان شمول مرور زمان برای انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال

5-1. مخالفان

• استناد به رأی وحدت رویه ۶۹۶ دیوان عالی: انتقال مال‌غیر مشابه کلاه‌برداری است و مشمول مرور زمان نیست.
• استناد به بند ب ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی: فقط کلاه‌برداری و جرایم اقتصادی بالای نصاب از شمول مرور زمان خارج شده‌اند.
• وجود آراء قضایی متعدد و نظرهای مشورتی قوه قضاییه، که انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال را مشمول مرور زمان نمی‌دانند.

کلاهبرداری بالای یک میلیارد ریال غیرقابل گذشت بوده و طبق قانون، از مرور زمان مستثنی است.

5-2. موافقان

• قوانین اخیر (۱۳۹۹) در جهت مقررات مساعدتر به حال متهمان هستند.
• جرایم مالی یا علیه مالکیت، مانند انتقال مال‌غیر، با جرایم اقتصادی متفاوت‌اند.
• اصل بر شمول مرور زمان است و در موارد ابهام، تفسیر به نفع متهم می‌شود.
• رویه قضایی اخیر، که پس از گذشت ۱۳ سال، قرار موقوفی تعقیب صادر شد، نمونه‌ای از استدلال منطقی موافقان است.

درباره انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال اختلاف‌نظر وجود دارد؛ اما تفسیرهای جدید و رویه قضایی اخیر، شمول مرور زمان را به‌نفع متهم تقویت می‌کند.

جمع‌بندی

• کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر تا یک میلیارد ریال: مشمول تمام انواع مرور زمان هستند.
• کلاه‌برداری بالای یک میلیارد ریال: مشمول مرور زمان نیست.
• انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال: با توجه به فلسفه قانون و قواعد تفسیر، می‌تواند مشمول مرور زمان باشد.

سئوالات متداول

۱. مرور زمان شکایت در جرایم کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر چگونه اعمال می‌شود؟
بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، اگر بزه‌دیده در مدت یک سال از اطلاع از وقوع جرم شکایت نکند، حق شکایت کیفری ساقط می‌شود. این موضوع شامل کلاه‌برداری و انتقال مال‌غیر تا سقف یک میلیارد ریال است. اما برای جرایم بالای یک میلیارد ریال، مرور زمان شکایت معمولاً اعمال نمی‌شود و شکایت شاکی قابل رسیدگی است.

۲. مرور زمان تعقیب و صدور حکم در جرایم مالی بالای یک میلیارد ریال شامل چه مواردی می‌شود؟
برای کلاه‌برداری بالای یک میلیارد ریال مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات اعمال نمی‌شود. در مورد انتقال مال‌غیر بالای یک میلیارد ریال اختلاف نظر وجود دارد: برخی قضات معتقدند مرور زمان منطقی است، زیرا جرم مالی است و قانون‌گذار صرفاً جرایم اقتصادی را مستثنی کرده است. در موارد ابهام، اصول حقوقی معمولاً به نفع متهم تفسیر می‌شود.

۳. آیا قوانین اخیر ایران در مورد مرور زمان، به نفع متهمان تغییر کرده‌اند؟
بله، قانون کاهش مجازات حبس تعزیری ۱۳۹۹مقررات مساعدتری را برای متهمان ایجاد کرده است، از جمله تعویق صدور حکم، تعلیق و تخفیف مجازات و مجازات‌های جایگزین حبس. همچنین، اصل بر شمول مرور زمان برای جرایم قابل گذشت است و در موارد ابهام، قاضی می‌تواند تصمیم به نفع متهم بگیرد.