گاهی در دادگاه، اگر قاضی فوراً تصمیمی نگیرد، ممکن است ضرری به یکی از طرفین برسد که بعداً قابل جبران نباشد. برای همین قانون، نهادی به نام «دستور موقت» پیش‌بینی کرده است. این دستور یک تصمیم فوری و موقتی است که تا زمان صدور حکم اصلی اجرا می‌شود تا جلوی ضرر احتمالی گرفته شود.

دستور موقت چیست؟

دستور موقت یعنی دادگاه برای جلوگیری از ضرر فوری و جبران‌ناپذیر، تصمیمی سریع می‌گیرد. این تصمیم می‌تواند به شکل‌های مختلف باشد:

1. توقیف مال → مثلاً توقیف یک ملک یا حساب بانکی.
2. الزام به انجام کاری → مثل دستور جلوگیری از ادامه تخریب یک ساختمان.
3. منع از انجام کاری → مثل منع فروش یک خودرو یا ملک تا پایان رسیدگی.

مثال: فرض کنید شخصی علیه مالک یک زمین طرح دعوا کرده است و مالک قصد دارد زمین را بفروشد. دادگاه می‌تواند دستور موقت صادر کند تا فروش زمین تا زمان صدور حکم نهایی متوقف شود.

شرایط صدور دستور موقت

۱. وجود فوریت

دادگاه باید مطمئن شود که اگر فوراً تصمیم نگیرد، خسارتی وارد می‌شود که بعداً قابل جبران نیست.
مثال: اگر در حال ساخت یک ساختمان قدیمی و ارزشمند هستند و احتمال تخریب بخش تاریخی آن وجود دارد، دادگاه می‌تواند سریع دستور توقف ساخت را بدهد.

۲. سپردن خسارت احتمالی (تأمین)

کسی که درخواست دستور موقت می‌دهد، باید مالی(وجه نقد یا سندملکی یا خودرو) نزد دادگاه بگذارد. این پول برای این است که اگر بعداً مشخص شد دستور بی‌دلیل بوده و طرف مقابل ضرر کرده، خسارتش از همین مال جبران شود.
مثال: اگر کسی برای جلوگیری از فروش یک ماشین دستور موقت بگیرد اما در دعوای اصلی شکست بخورد، خوانده می‌تواند از این مبلغ خسارتش را دریافت کند.

۳. دادگاه صالح

معمولاً همان دادگاهی که دعوای اصلی را رسیدگی می‌کند، دستور موقت را هم صادر می‌کند. اما اگر موضوع دستور مربوط به مالی در حوزه قضایی دیگر باشد، دادگاه همان محل هم می‌تواند دستور را صادر کند.

۴. مدت اعتبار

اگر دستور موقت قبل از طرح دعوای اصلی گرفته شود، خواهان باید ظرف ۲۰ روز دعوای اصلی را مطرح کند. در غیر این صورت دستور موقت باطل می‌شود.

۵. نحوه رسیدگی

دادگاه معمولاً طرف مقابل (خوانده) را هم دعوت می‌کند تا توضیح بدهد. اما اگر موضوع خیلی فوری باشد، می‌تواند بدون دعوت او، دستور موقت صادر کند.

آثار دستور موقت

• جلوی ضرر فوری و غیرقابل جبران را می‌گیرد.
• باعث می‌شود وضعیت فعلی حفظ شود تا دادگاه فرصت رسیدگی داشته باشد.
• اجرای آن فوری و الزام‌آور است و طرف مقابل مجبور به رعایت آن است.

مثال: اگر کسی علیه شریک خود دعوا کرده باشد که شریکش نباید حساب بانکی شرکت را خالی کند، دادگاه می‌تواند دستور موقت بدهد که حساب بانکی مسدود بماند تا تکلیف دعوا روشن شود.

جمع‌بندی

دستور موقت یک راهکار سریع و موقتی است که برای جلوگیری از ضرر فوری به کار می‌رود.
ویژگی‌های مهم آن:

• همیشه باید فوریت وجود داشته باشد.
• خواهان باید خسارت احتمالی بسپارد.
• مدت‌دار و وابسته به دعوای اصلی است.
• به‌تنهایی قابل اعتراض نیست و همراه با حکم اصلی بررسی می‌شود.

سوالات متداول

1. دستور موقت در چه شرایطی صادر می‌شود؟

دستور موقت زمانی صادر می‌شود که خطر ورود ضرر فوری و غیرقابل جبران وجود داشته باشد. دادگاه پس از بررسی فوریت و سپردن تأمین (وثیقه) از سوی متقاضی، دستور را به‌طور فوری صادر می‌کند تا وضعیت فعلی حفظ شود.

2. آیا برای گرفتن دستور موقت باید هزینه‌ای پرداخت کرد؟

بله. متقاضی دستور موقت باید مبلغی را به عنوان "تأمین خسارت احتمالی" نزد دادگاه بگذارد تا اگر بعداً مشخص شد دستور بی‌مورد بوده، خسارت طرف مقابل از آن پرداخت شود.

3. اگر دستور موقت قبل از طرح دعوا صادر شود چه مهلتی برای اقامه دعوای اصلی وجود دارد؟

در این حالت، متقاضی باید ظرف ۲۰ روز پس از صدور دستور موقت، دعوای اصلی را در دادگاه مطرح کند؛ در غیر این صورت، دستور موقت خودبه‌خود باطل می‌شود.